TEKTONIK VE LE CORBUSIER |

Tektonik, etimolojik olarak Yunanca ‘marangoz’ ya da ‘inşaat ustası’ anlamına gelen tekton kelimesinden türemiş olsa da, zaman içerisinde oluşumunu ‘anlamdaki zengin yapıcılık’ ifadesiyle geliştirmiştir. Geniş sprektrumda, yapıcı ve yaratıcı olabilme eylemleri ile algısal sürece yayılan, tutarlı gerekçelere/ihtiyaçlara ve aynı zamanda sanata ithaf edilmesi hedeflenen bir senaryolar bütünü olarak tanımlanabilir. Mimaride ise, tektoniklerin sorgulayıcılarından Britanyalı Mimar Kenneth Frampton, bir konstrüksiyonu sanat düzeyine getirebilme yeteneğini irdelerken, tektoniklerin postmodern mimariye eleştirel bir yaklaşımda bulunmak için yararlı bir materyal olduğunu savunur ve modernist dönemin yanında yer alır. Bu bağlamda modern mimarinin önemli isimlerinden Le Corbusier ve farklı çalışmaları incelenebilir. Le Corbusier tasarım anlayışında, estetik ve sistemsel bütünlük içerisinde; malzemeden kısıtlayıcı fiziksel çevreye, strüktürden algısal bina çeperine kadar yapı kimliğini oluşturan tüm bileşenleri, tektoniği irdeleme gözüyle yeni bir çerçevede yorumlar. Tasarımcıya göre yapı ruhunu bir anda değiştiren, çağında avantajları ve dezavantajları ile eleştirilen bu yenilikçi yorumda en kritik bileşen pilotilerdir ve pilotiler farklı tasarım sonuçlarını da beraberinde getirir. Ancak bu bağlamda bilinen yorumuyla ‘Villa Savoye’ değil, mimarın büyük ölçekteki ilk denemelerinden ‘toplu konut’ anlamındaki ‘Unite d’Habitant’ projelerinden yalnızca biri olan, Brütalist mimariyi de oldukça etkilemiş Fransa’daki Cité Radieuse incelenebilir.

I. Dünya Savaşı sonrası toparlanma sürecinde, Avrupa en kritik ihtiyaçlarından biri olan konaklama ve yaşam alanına cevap verebilecek pratik çözümler aramaktaydı. Corbusier’nin bu isteğe cevabı, tasarımları için belirlediği beş ana prensip doğrultusunda, ancak ilk defa bu denli büyük ölçekte çalışması olan sosyal konut projesiydi. Sosyal anlamda bir kasaba nüfusu yoğunluğuna sahip olması nedeniyle toplumsal bir deney varsayılabilecek proje, çok katlı ancak kullanıcıların istekleri doğrultusunda esnek bir tipolojiye sahip birimlerden oluşan tek blok halinde tasarlanmıştır. Domino ruhunu da yansıtan blok, yalnızca savaş sonrası ekonomik darboğaz nedeniyle tasarlanan bir yapı değil, modern yaşam için uygun bir fiziksel ortamın oluşturulması adına bir manifesto niteliğindedir.

Endüstri devrimi ardından gelen sıra evler kompozisyonuna atfedilen bu yorum, kendi tektoniğinde uzun yatay pencerelerle ışığı daha fazla içeri alarak, sınırlı bir alanda elde edilebilecek maksimum birim ile ideal ve maddi olarak karşılanabilir yaşam alanları sunmaktadır. Doğu-Batı ekseninde 165 metre uzunluğunda bir cepheye sahip olması ışığa eşitlikçi bir bakış açısıyla yöneldiğinin, kuzey cephesinin tamamen kapalı olması hakim rüzgar nedeniyle soğuktan korunma amaçlı bir önlem alındığının göstergesidir. Kütleyi yerden kaldıran pilotiler, zeminde kaybedilen ortak bahçeyi savaş sonrası daha güvenli olması nedeniyle çatı bahçesine taşımıştır. İnsanların psikolojik olarak birbirleri ile etkileşim halinde olması için (sosyal, kültürel, sanatsal, rekreasyonel vb.) birarada olmalarını destekleyen sosyal konut, ortak alanlar, okul, havuz ve bir açık hava tiyatrosunu dükkan ve konut kullanıcılarına sunmaktadır. Fazlasıyla tekrarlanan birimlerin ve malzeme seçiminin yarattığı tekdüzelik eleştirilse de, Corbusier prensiplerinin savaş sonrası atmosferine göre nasıl biçimlendiği ve anlamlandırıldığı, proje çerçevesinde hissedilirken, Frampton’ın Studies in Tectonic Culture: The Poetics of Construction in Nineteenth and Twentieth Century Architecture kitabındaki farklı projelerin Le Corbusier örneğinde olduğu gibi aynı bakış açısıyla değerlendirilmesi değerlendirilmesi konuyu daha aydınlatıcı ve yorumlanabilir kılacaktır.